همانطور که می دانید گمرک یک سازمان دولتی است که مسئولیت به اجرا درآوردن قوانین و مقررات گمرکی مربوط به ترانزیت و صادرات کالاها و همچنین اخذ حقوق و عوارض ورودی (واردات) و خروجی (صادرات) را به عهده دارد. افزایش مناسبات بین المللی در تمامی حوزه های تجاری و علاوه بر این افزایش حجم تجارت جهانی و ضرورت انتقال تکنولوژی و دیگر امور اقتصادی، فرهنگی و سیاسی، جایگاه گمرک را در نظام اقتصادی هر کشوری بسیار ویژه و ضروری کرده است.
گمرک به دو بخش مسافری و تجاری تقسیم می شود، گمرک مسافری مربوط به کنترل ورود و خروج افراد است و گمرک تجاری به ورود و خروج اموال و کالاها در کشور اختصاص دارد. کارشناس گمرکی که در بخش گمرک مسافری فعالیت دارد، از تمامی قوانین، آیین نامه ها و دستورالعمل های گمرکی، مقررات مسافری، محدودیت ها و ممنوعیت های مسافری و دیگر مسائل مربوط به این بخش اطلاعات کافی دارد. در بخش گمرک تجاری نیز کارشناس گمرک در اجرای قوانین صادرات و واردات، ارزش گذاری کالاها، تعرفه و کدگذاری کالاها و قوانین و آیین نامه های مرتبط دیگر دارای مهارت لازم است، در واقع کارشناس گمرکی که در بخش گمرکی یک سازمان فعالیت دارد، با داشتن تسلط کامل بر قوانین و مقررات گمرکی و آشنایی کامل با نوع فعالیت، کالا و محصولات و کلیه امور واردات و صادرات آن سازمان، وظیفه ی انجام تمامی امور گمرکی را برعهده دارد.
درباره سازمان جهانی گمرک بیشتر بدانید!😊
در گذشته، در گمرکات کشور شاهد ارتباط مستقیم بین کارشناسان گمرک و ارباب رجوع بودیم که می توانست فساد در سیستم اداری گمرکات را افزایش دهد ولی از زمان ایجاد بخش کارشناس مجازی گمرک بعد از این که اشخاص اظهارنامه ی خود را تسلیم گمرک می کنند ارتباط مستقیم بین کارشناس و ارباب رجوع قطع شده و کارها با سرعت بالا به صورت مجازی انجام می گیرد. با پیاده سازی این سامانه، تمامی گمرکات کشور با هم یکپارچه شده و به صورت یک گمرک دیده می‌شوند و بخش وسیعی از امور گمرکی به صورت الکترونیکی صورت می‌گیرد. همچنین با بوجود آمدن این سامانه ،کارشناسان گمرکی فعالیت کاملا مفید و سازنده ای در جهت به سهولت رساندن امور گمرکی در فضای مجازی انجام می دهند و به این ترتیب بسیاری از اشتباهات، تخلفات و مراجعات بیهوده کنار گذاشته شده است. اما روند انتخاب کارشناس مجازی به این صورت است که از سال 1393 بعد از پیاده سازی این سامانه، بخش واحد تجارت فرامرزی که EPL گفته می شود و به وسیله ی گمرک سیستمی طراحی و ارائه شده است پس از کوتاژ و ارسال اطلاعات اظهارنامه گمرکی و با ثبت سفارش، کالا را تعیین مسیر می کند که بیش از 70 درصد کالا ها در مسیر سبز قرار می گیرند و بدون نظارت و کنترل ترخیص می گردند، اما اگر محموله ی مورد نظر در مسیر قرمز باشد، سیستم به طور اتوماتیک یک کارشناس گمرک را در یکی از گمرکات کشور به عنوان کارشناس ناشناخته برای بررسی اطلاعات اظهار نامه های گمرکی تعیین می کند در حال حاضر این شیوه ی کارشناسی متمرکز از 28گمرک به 72 گمرک افزایش یافته است. اما در برخی گمرکات همانند گمرک شهید رجایی، سرخس، غرب تهران، هنوز هم کارشناس مجازی وجود ندارد.
کارشناس مجازی گمرک را چگونه پیدا کنیم؟
کارشناس مجازی گمرک در واقع همانطوری که از اسمش مشخص است فیزیکی و قابل دیدن نیست و بنابراین صاحب کالا و اظهار کننده نمی دانند، چه کسی و در کجای کشور قرار است روی کار آنها نظارت داشته باشد، پس همانطور که گفته شد این سیستم الکترونیکی ارائه شده توسط گمرک در جهت از بین بردن ارتباط صاحب کالا ها و ترخیصکاران گمرک با کارشناسان گمرک صورت گرفته است تا از تبانی صاحب کالا ها با کارشناسان گمرک جلوگیری کند. اما باید توجه داشت که کارشناس مجازی گمرک اطلاعات اظهار کننده، حق العملکار و ترخیصکار را به طور کامل در پنل کاربری خود در EPL می تواند ببیند ، اگر کارشناس مجازی گمرک علاوه بر این اطلاعات نیاز به مشاهده نمونه کالا نیز داشته باشد، در این صورت به گمرک محل مورد نظر گزارش می دهد تا موارد درخواستی توسط ایشان را پیگیری کنند و نتیجه را به کارشناس مجازی اولیه (مستقر در دیگر گمرکات) گزارش دهند. دریافت اطلاعات کالا ها نیز به روش الکترونیکی در سامانه جامع امور گمرکی از طریق سرویس ارزیابی گمرک محل اظهار انجام می گیرد و این اطلاعات به صورت الکترونیکی به کارشناس مجازی تحویل داده می شود. در صورت بروز هر گونه ناهماهنگی و اختلاف و همچنین موارد دیگر که کارشناس مجازی گمرک تشخیص می دهد و نسبت به ارائه گزارش آنها اقدام می‌نماید، گزارشات ایشان بدون واسطه و به طور مستقیم به کارتابل مدیریت یا معاون گمرک محل اظهار ارسال می‌گردد
از مشکلات دیگر این سامانه اختصاص دادن کارشناسی بدون تخصص لازم برای ترخیص کالاهایی است که نیاز به تخصص ویژه ای دارند ، برای مثال انتخاب یک کارشناس مجازی از شهرکرد برای ترخیص کالایی از بوشهر، کار صحیحی نیست چراکه آن فرد تخصص مورد نیاز را ندارد. ولی به نظر می رسد که اخیرا این مشکل حل شده است در واقع با طرح توزیع اظهارنامه‌ها در گمرکات، تعیین کارشناس مجازی براساس تخصصی بودن گمرکات کشور صورت می‌پذیرد و بر این اساس اظهارنامه‌های گمرکات تخصصی صرفاً به کارشناسان مجازی مستقر در دیگر گمرکات تخصصی ارجاع داده می شود.
با توجه به آنچه که گفته شد خدمات صادرات، واردات کالا و ترانزیت در گمرک ایران الکترونیکی شده و بازرگانان می توانند تنها با یکبار مراجعه حضوری به نزدیکترین گمرک محل و دریافت کد کاربری؛ تمامی تشریفات گمرکی را از طریق آدرس اینترنتی www.irica.ir و لینک پنجره واحد تجارت فرامرزی انجام دهند.
از دیگر اقدامات موثر این سامانه می توان به ایجاد بخش نوبت دهی و اولویت بندی اشاره کرد که کارتابل کارشناسان مجازی به گونه ای است که صرفا به ترتیب اظهارنامه های نوبت داده شده بر مبنای زمان (دقیقه) امکان بررسی وجود دارد. اما زمانی که کارشناس در محل کار خود حضور نداشته باشد ، نوبت یک اظهارنامه تغییر نمی کند و اظهارکننده متوجه می شود که کارشناس حضور ندارد در این صورت با تماس با واحد گمرک مربوطه و اقدام مسئولان آن گمرک برای تخصیص اظهارنامه های وی به کارشناسان دیگر می تواند برای حل این مشکل اقدام کند. بر همین اساس برای رفاه حال مشتریان و عدم نیاز به مراجعات حضوری با استفاده از شماره تلفن پنج رقمی 43891 امکان پاسخگویی به کلیه سؤالات در خصوص سامانه جامع گمرکی، پنجره واحد تجارت فرامرزی و تمامی زیر سامانه ها و همچنین موضوعات مرتبط با قوانین و مقررات گمرکی و بخش های تخصصی مربوطه توسط کارشناسان، فراهم شده است.
یکی دیگر از زیرسامانه های مفید جامع گمرکی، سامانه دیده بان تجارت است که تمامی تراکنش هایی که اتفاق می افتد را به صورت لحظه ای گزارش می کند همچنین با کمک دیگر قسمت های این سامانه و پنجره ی مختص به واحد تجارت فرامرزی، امکان استعلام پروانه گمرکی برای مطمئن شدن خریداران کالا در مورد اینکه آن کالا از مبادی گمرکی وارد شده و یا قاچاق است فراهم گردیده و در دسترس همگان قرار گرفته است. با کمک سامانه پاسخگویی به شکایات می توان هر گونه انتقاد به روند انجام تشریفات گمرکی و ترخیص کالا را الکترونیکی ثبت و پیگیری نمود.